LESKOVAC – Uprkos velikoj odlučnosti i volji da se brane država i narod, srpska vojska je krajem 1915. godine morala da se povuče iz Srbije. U okupiranoj Srbiji formirane su dve okupacione uprave – austrougarska i bugarska.

Bugari su u Vojno-inspekcijskoj oblasti Morave sproveli unutrašnju organizaciju koja je odgovarala provizornom stanju koje je nametao rat, što je u praksi značilo kombinaciju vojne i civilne uprave.

Gotovo odmah po formiranju ove vojno-inspekcijske oblasti sa sedištem u Nišu pokazalo se da okupaciona uprava nastoji da brzo i temeljno sprovede denacionalizaciju stanovništva u posednutim teritorijama, a da za postizanje cilja neće birati sredstva.

Jedna od prvih mera bile su masovne deportacije muškaraca u dobi od 15 do 50 godina, a posebna pažnja posvećena je svima onima koji su smatrani srpskom elitom. Na udaru se je našlo srpsko stanovništvo iz upravnih organa i vojske, inteligencija (posebno prosvetni kadar) i sveštenstvo. Prvi, jer su smatrani nosiocima državne ideje, a drugi kao nosioci nacionalnog duha, kulture i vere.

Srbi su hapšeni po već pripremljenim spiskovima i sa oznakama pored imena šta sa kime uraditi. Odvođenje uhapšenika je u javnosti predstavljano kao internacija u Bugarsku, dok je u stvarnosti značilo fizičku likvidaciju. Većina stradalnika ubijena je u Surdulici, često na najbrutalniji način.

Bugari su sa ubistvima započeli 17. novembra 1915. godine i trajala su do polovine aprila naredne godine. Samo iz Vranjskog okruga ubijeno je 1915. godine 42 sveštenika, 500 lica koja su pripadala inteligenciji i preko 3000 ljudi.

Po završetku rata Leskovčani su u slavu svojih stradalnika doneli Rezoluciju avgusta 1919. godine sa namerom da se žrtve ne zaborave.

Međutim, buduća zbivanja na prostoru Srbije i Jugoslavije, kao i političke odluke o značaju određenih istorijskih događaja donela su višedecenijski muk, koji Gradski odbor Saveza potomaka ratnika Srbije 1912–1920. u saradnji sa Srpskom pravoslavnom crkvom želi da prekine. Zato je danas, 20. novembra 2012. godine, u 11 sati održan parastos surduličkim mučenicima 1915.

Dr Ivan M. Becić