Za vreme procesa, Gavrilo Pricip je tamnovao u zatvoru u Terezinu. Shvativši da mu nema izlaska iz tamnice, urezao je sopstvenim noktima na limenoj činiji sledeće stihove:

Tromo se vreme vuče
I ničeg novog nema,
Danas sve ko juče
Sutra se isto sprema.

I mesto da smo u ratu
Dok bojne trube ječe,
Evo nas u kazamatu,
Na nama lanci zveče.

Svaki dan isti život
Pogažen, zgnječen i strt.
Ja nijesam idiot –
Pa to je za mene smrt.

Al‘ pravo je rekao pre
Žerajić soko sivi:
„Ko hoće da živi nek mre,
Ko hoće da mre nek živi!“

Odmah nakon atentata u Austougarskoj, i u Nemačkoj je počela kampanja protiv Srbije. U prilog tome ide karikatuara objavljena 1914. godine pod naslovom „Serbien muss sterbien!“, a što u prevodu znači „Srbija mora da umre!“. Ova ilustracija pokazuje Austriju kao ruku u elegantnom odelu koja uništava Srbiju koja je terorista životinjskog lica i noktiju, u opancima i pocepanoj odeći.

Nažalost, pravu istinu o Principu nikada nećemo saznati jer se Beč na vreme potrudio da tako bude. Austrougari su zaplenili dokumenta Ministarstva spoljnih poslova Kraljevine Srbije i sve do početka Drugog svetskog rata su ih objavljivali u „obrađenoj“ verziji sa ciljem da dokažu umešanost Srbije i Rusije u ubistvu Franca Ferdinanda.

Principovo ime je bilo uzdizano u svim inkarnacijama Jugoslavije i uklanjano posle nje. Po raspadu Jugoslavije, most pored kojeg je izvršen atentat je preimenovan iz Principov most u Latinsku ćupriju. Memorijalna ploča koja je postavljena je bila razbijena 1992. godine. Na njoj je pisalo „Sa ovog mjesta 28. juna 1914. godine Gavrilo Princip svojim pucnjem izrazi narodni protest protiv tiranije i vjekovnu težnju naših naroda za slobodu“. Ubrzo nakon toga je postavljena nova ploča na kojoj je pisalo: „Sa ovog mjesta 28. juna 1914. godine Gavrilo Princip je izvrsio atentat na austrougarskog prestolonasljednika Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju“. U tekstu nema nagoveštaja o narodnom protestu i izražava se saosećanje prema prestolonasledniku i njegovoj ženi. Novi tekst je pisan latinicom, a na ćirilicom.

Međutim, novembra 2013. godine na tribini u Vašingtonu na promociji svoje knjige „Sprečavanje novog velikog rata:Lekcije iz 1914“ kanadska istoričarka Margaret Mekmilan je Srbiju iz vremena Prvog svetskog rata uporedila sa današnjim Iranom, a Principa okarakterisala kao fanatika koji se poslužio terorističkim nasiljem za ostvarivanjem svojih ciljeva. Ovakav pokušaj da se na Srbiju svali krivica za izbijanje Prvog svetskog rata jesu „ekscesi pojedinaca“, ali nije isključeno da iza njih stoje i politički motivi. Ovakvi koncepti nemaju viši naučni cilj, već je njihov cilj da naprave neku buku i galamu sa određenim namerama. I svetska nauka i naša stoje na stanovištu čvrsto naučnih dokaza da je Prvi svetski rat, konkretno u odnosu prema Sarajevskom atentatu, bio samo jedna varnica koja je iskorišćena u političke svrhe, a da je rat pripremljen pre toga.

Po objavljivanju rata vrhovni komandant srpske vojske je bio prestolonaslednik Aleksandar, načelnik generalštaba vojvoda Radomir Putnik, njegov zamenik Živojin Mišić. Putnik je do 30. jula 1914. godine mobilisao 420 500 ljudi. Vojska je bila organizovana u 1. armiju kojom je komandovao general Petar Bojović, a kasnije general / vojvoda Živojin Mišić, 2. armiju genral / vojvoda Stepa Stepanović, 3. armiju general Pavle Jurišić Šturm, Užičku vojsku general Miloš Božanović, Armiju novih oblasti general Petar Bojović i četiri odreda koji su imali divizijski status.
P. S. Veliko zadovoljstvo mi je da upoznam osobe koje žele čitavog svog života da uče. U moru komentara koje sam video, zapazio sam takve ljude. Pošto sam ja diplomirani istoričar ( a to znači da sam diplomirao na Filozofskom fakultetu, na Departmanu za Istoriju i na taj način stekao to zvanje) imam odgovornost da promenim istorijsku svest našeg naroda kako bi on cenio svoju prošlost i našao svoje mesto među civilizovanim narodima, te sam ja sam voljan takvim ljudima da pomognem. Znate, Istorija je društvena nauka koja se bavi proučavanjem ljudske prošlosti. Prema tome, čovek koji istražuje ljudsku istoriju je istoričar. Istoričar istražuje istoriju uz pomoć izvora. Postoje više vrste izvora: materijalni, pisani, usmeni i audio – vizuelni. Stoga ja Njima preporučujem odlazak u Istorijski arhiv u Sofiji, koji se nalazi u Moskovskoj ulici broj 5, tamo mogu da potražite prof. dr Jordana Želeva ili prof. dr Vrbana Todorova, i da se slobodno pozovu na mene. Tamo će naći veliki broj objavljenih i neobjavljenih izvora, a ako im je i to malo, onda lepo mogu da odu u Skoplje u Istorijski arhiv u ulici Grgora Prličeva broj 3, i da se tamo obrate Petru Zajkovskom, rukovodiocu Sektora za zaštitu arhivske građe Državnog arhiva ili malo složenije da posete Institut Ruske akademije nauka, koji se nalazi u ulici Lenjinskog prospekta 32 – A u Moskvi i da se obrate Robinsonu Mihailu Andrejeviču, zameniku direktora istorijskog odseka koji će im preporučiti korisnu literaturu za dalje samostalno usavršavanje. Takođe, veliki broj objavljenih izvora se mogu naći i u našem dvorištu – Istorijskom arhivu u Beogradu koji se nalazi u ulici Karnegijevoj, broj 2 i u mnogim arhivima širom Srbije.

Milan Ž. Trajković
dipl. Istoričar