Protokol umrlih pored varoši obuhvata i susedna sela Batulovce, Lomnicu, Ladovicu, Kukavicu, Brezovicu, Crnu Baru, Bilo, Ravni Del i Boljare. Pokriveno je područje na kojem je živelo oko 6000 stanovnika. Tačan broj žitelja se ne zna, jer u popisu 1884. godine sela Bilo i Ravni Del nisu samostalno popisani.

Ono što je pouzdano za samo mesto Vlasotince da je na prvom popisu po oslobođenju od Turaka bilo 2626 stanovnika (1878), a na drugom 3336 stanovnika (1884) što je za više 710, odnosno 27%. To povećanje je posledica visokog prirodnog priraštaja, ali i migracija stanovništva iz brdskog područja u sedište sreza, pogotovu sela uz novoformiranu granicu sa Bugarskom.

U Kraljevini Srbiji 1888. na 1000 stanovnika rodilo 46,69, po čemu je ona bila vrhu evropskih država. Slično je bilo i u Vlasotincu

Protokol umrlih pokazuje da je visok bio mortalitet 27.55 promila, što je gotovo duplo više nego danas. S druge strane, u Kraljevini Srbiji 1888. na 1000 stanovnika rodilo 46,69, po čemu je ona bila vrhu evropskih država, a prirodni priraštaj je bio oko 20 promila. Kad to uporedimo sa stanjem u Vlasotincu, iako nema preciznih podataka, može se reći da se ono uklapa u taj državni prosek. Mada je već tada u istočnoj Srbiji bilo opština sa negativnim priraštajem, pa i u samom Beogradu se malo rađalo, ali se zbog velikog doseljavanja iz zemlje i inostranstva stalno uvećavao. Prosečna porodica u prestonici je imala dva deteta, u varošima i varošicama tri, a četiri deteta na selima u kojima su živelo oko 90% stanovništva.

Danas još živi predanje da su naše bake rađale i preko desetoro dece. Međutim, kad se čitaju tekstovi tadašnjih lekara vidimo da je bilo dosta žena koje nisu imale decu ili su malo rodile. To je zato što su se same porađale ili su im pomagale samouke babice usled čega su te žene postajale sterilne, a neretko i umirale na porođaju.

U Srbiji na prelazu iz 19. u 20. vek život žena je bio oko 40 godina, a muškaraca oko 50 godina. Životni vek preko 60 godina je bio duboka starost.

Razvedene žene, neretko i samohrane majke, živele su u proseku 35 godina. Sve je to uslovilo veći broj muškaraca nego žena. U samom Vlasotincu 1884. bilo je tek 6 žena više od muškaraca, po čemu je ono bio izuzetak u državi među 23 najveće varoši. Međutim, na nivou sreza muškaraca je bilo više za 437. Uslovi života žena na selu su bili teži od onih u varoši, ali najveći uzrok za 10 godina kraći život je veliki broj porođaja bez stručne pomoći. Lekari se žale da posebno seljaci više veruju babama vračarama nego njima. U Srbiji 1879. godine na 18000 stanovnika je dolazio jedan lekar, a 1887. jedan na 12000. Prvi poznati lekar u Vlasotincu bio je Milan Motravac (1880-1888), za kog se ne zna da li je bio poreklom  Čeh ili Poljak.

Smrtnost dece u Srbiji je bila ogromna i do prve godine umre četvrtina, a do pete godine trećina. Po podacima doktora Milana Jovanovića Batuta 58% dece ne doživi 14. godina.

U protokolu za Vlasotince piše da je samo u prvim danima života 118 umrlo beba, pod stavkama pri rođenju, od slabog sastava i nedonoščad. O umiranju starije dece ilustrativan je primer porodice Hadži Pešić kojima je umrlo 6 dece od gušobolje. Hristi je za 5 dana oktobra 1879. umrlo četvoro dece Evgenije (11 godina), Paraskeva (6), Gavril (21) i Gligor (5), a dva meseca kasnije Todoru, Hristinom bratu, dva deteta Stojilko (6) i  Draginja (3). Naredne godine je isto od gušobolje postradalo 76 ljudi, što je za četiri puta više nego kad su umirali Hadži Pešići. Te 1880. epidemija srdobolje (dizenterije) zabeležena  je selu Crna Bara. Kad je bio Srpsko-bugarski rat (1885), u samom Vlasotincu je vladala epidemija velikog kašlja od koje su stradale 52 osobe, najviše dece. U protokolu su navedena i imena 11 vojnika od kojih je samo jedan ubijen puškom, a ostali preminuli od zapaljenja pluća (vrućice) za 20 dana. Nijedan nije bio Vlasotinčanin, uglavnom su bili iz zapadne Srbije, a najstariji je imao 35 godina.

U varoši je bila privremena vojna bolnica, pa su zato njihova imena poznata. Ukupno te ratne godine od vrućice je umrlo 54 osobe, a 220 za svih 7 godina vođenja protokola, što znači da je to bila najsmrtonosnija bolest. I na ovom primeru se pokazuje da u ratu bar triput više ljudi strada od bolesti nego od oružja.

(Nastaviće se)