Dragi građani Gornje Toplice i Kosanice, budite ponosni na svoju junačku tradiciju, na div-junake Kuršumlijskog dobrovoljačkog odreda koji su rame uz rame sa Ibarskom divizijom i Moravskim korpusom 1877/78. godine oslobodili Kuršumliju od tursko-arnautskog terora, a ponajviše budite ponosni na svoju nemanjićku prošlost i ime koje ste nekada nosili po zadužbinama Stefana Nemanje, velelepnim manastirima Svetog Nikole i Presvete Bogorodice. Ako bih kao gost koji je došao večeras u vaš predivan grad mogao da uputim jedan apel, on bi glasio – da ispoštujete našu nacionalnu tradiciju, volju i želju blaženopočivšeg Patrijarha srpskog g. Irineja i da vratite slavno i staro ime ovom mestu – Bele Crkve.

Ovo je sinoć u Kuršumliji izjavio dr Dejan Antić, docent Filozofskog fakulteta Univerziteta u Nišu. On je na poziv Opštine i Turističke organizacije Kuršumlija održao predavanje „Drugi srpsko-turski rat 1877–1878. godine i oslobođenje Kuršumlije“ u punoj sali Skupštine opštine.

U uvodnom delu izlaganja dr Antić je istakao da su Gornja Toplica i Kosanica tokom XVIII i dobrim delom XIX veka doživljvale nasilnu promenu etničke strukture stanovništva jer su nastupajući za turskim vojnim formacijama grupacije Arbanasa i Čerkeza otimale srpsku zemlju i proterivale srpski živalj sa pomenutih prostora. Iako su 1806. godine srpski ustanici predvođeni Stanojem Glavašem nakratko oslobodili Kuršumliju i Prokuplje, procesi dehumanizacije i desrbizacije u dolini Toplice zaustavljeni su tek sa Drugim srpsko-turskim ratom 1877. godine.

Govoreći o borbama u Toplici docent dr Dejan Antić je izneo podatak da je Ibarska divizija pod komandom pukovnika Stevana Biničkog imala zadatak da protera turske trupe iz Kuršumlije. Sastavljena od šest bataljona ona je organizovano napredovala ka Kuršumliji u tri kolone. Varoš je branilo 400 turskih nizama i 2000 Arnauta. Najžešće borbe vođene su na Mikuljanskom visu odakle su Turci potisnuti, pa su srpske snage ušle u Kuršumliju 25. decembra 1877. godine. Zbog nemogućnosti daljeg napredovanja, jer su se u isto vreme vodile i žestoke borbe oko Niša, Ibarska divizija je ostala u Kuršumliji i početkom januara 1878. godine suočila se sa silovitom turskom kontraofanzivom.

„Iako je plan bio da nakon oslobođenjem Kuršumlije jedinice Ibarske divizije dobiju pojačanje i nastave sa napredovanjem ka Prištini, to se nije dogodilo. I tu je napravljena velika greška. Umesto da se razbijeni neprijatelj goni, dopušteno mu je da zadrži svoje položaje na visovima koji dominiraju nad Kuršumlijom. Ne bi li pružio podršku turskoj odbrani Niša i onemogućio srpske planove Hafis paša je iz pravca Kosova i Metohije sa 6000 nizama, 4000 Arnauta i dva eskadrona konjice početkom januara nadirao u pravcu Kuršumlije. Bez ozbiljnije podrške iz pozadine, Ibarska divizija je posle žestokih borbi i sa dosta gubitaka bila primorana da 7. januara 1878. godine Kuršumliju preda Turcima. Po ulasku u Kuršumliju tursko-arnautske snage nisu imale milosti za ratne zarobljenike. Mrtvim i ranjenim srpskim vojnicima odsecane su glave koje su potom nabijane na kočeve“, rekao je dr Antić.

U nastavku predavanja profesor Antić je izneo mišljenje da je oslobođenje Niša 11. januara 1878. godine omogućilo pregrupisavanje jedinica Šumadijskog, Moravskog i Timočkog korpusa i olakšalo njihovo dalje napredovanje dolinom Južne Morave, Toplice, Jablanice i Puste reke.

„Moravski korpus pod komandom pukovnika Milojka Lešjanina dobio je zadatak da napreduje preko Samokova i Prepolca put Prištine. Shvativši da se iz Kuršumlije ne može odupreti jakim srpskim snagama koje nadiru dolinom Toplice, Hafis paša je svoje trupe povukao na liniju Samokovo-Prepolac gde je organizovao otpor. Jedinice Moravske divizije su bez borbe ušle u Kuršumliju 19. januara 1878. godine. Par dana kasnije započela je krvava bitka za Samokovo. Početkom  februara stiže vest da je Rusija 31. januara u Jedrenu potpisala primirje sa Turskom i da se dalja ratna dejstva obustavljaju.  Tako je Kuršumlija ostala pod kontrolom Srba i konačno posle 424 godina robovanja narod Gornje Toplice i Kosanice mogao je da predahne. Odlukama sa Berlinskog kongresa sloboda je potvrđena, a Bele Crkve su reintegrisane u sastav Kneževine Srbije“, zaključio je dr Antić.

Predavanje je organizovano povodom 143. godišnjice oslobođenja Kuršumlije od Turaka.