Povodom navršavanja 140 godina od proglašenja Kraljevine Srbije, 110 godina od početka Prvog balkanskog rata i oslobođenja Stare Srbije, 100 godina od obnove Pećke patrijaršije, odnosno ujedinjenja svih srpskih crkvenih oblasti u jednu – Srpsku patrijaršiju i 30 godina od stvaranja Republike Srpske, u manastiru Svetog Prohora Pčinjskog organizovana je Letnja škola istoričara sa temom „Pravoslavni Balkan u 19. i 20. veku”.

Škola je organizovana u trajanju od 14. do 17. jula 2022. godine, u organizaciji Svepravoslavnog društva Prepodobni Justin Ćelijski i Vranjski, a uz podršku Odeljenja za istoriju svih srpskih univerziteta. U radu škole učestvovali su studenti istorije sa Filozofskih fakulteta u Banjoj Luci, Beogradu, Istočnom Sarajevu, Kosovskoj Mitrovici, Nišu i Novom Sadu, kao i članovi KUD „Srpski vez” iz Kumanova.

Rad Letnje škole otvorio je i blagoslovio Episkop vranjski gospodin Pahomije.

Prvog dana održana su predavanja prof. dr Drage Mastilovića sa Filozofskog fakulteta u Istočnom Sarajevu na temu „Istorijske osnove nastanka Republike Srpske”, zatim su usledila predavanjaprof. dr Sunčice Denić „Srpska književnost na Kosovu i Metohiji – književnoistorijski pregled”, prof. dr Miloša Kovića sa Filozofskog fakulteta u Beogradu „Kosovski zavet i oslobođenje Stare Srbije”, prof. dr Saše Markovića sa Pedagoškog fakulteta u Novom Sadu „Oslobođenje Stare Srbije i Srbi u Vojvodini” i arhimandrita mr Metodija Markovića, igumana manastira Sv. Prohor Pčinjski, „Iz istorije manastira Prepodobnog Prohora Pčinjskog”.

Kasnije u toku dana, studenti su sa profesorima posetili isposnicu u kojoj se podvizavao Prepodobni Prohor Pčinjski.

Drugog dana organizovana je poseta Skoplju u sklopu koje su posećeni: Hram Svetog Arhangela Mihaila – Hram Slave, gde se nalazi spomen kosturnica srpskih vojnika poginulih u Prvom svetskom ratu, zatim crkva Svetog Spasa i Dušanov most.

Usledila je i poseta Spomen kosturnici na Zebrnjaku, poprištu Kumanovske bitke manastiru Svetog Đorđa u Starom Nagoričanu zadužbini Svetog kralja Milutina.

Trećeg dana studenti su imali priliku da se upoznaju sa jednim od najvećih stratišta srpskog naroda na jugu Srbije u Prvom svetskom ratu – Duboka dolina u Surdulici. Tom prilikom posetili su i Spomen kosturnicu kao i hram Svetog Đorđa.

U parohijskom domu Sabornog hrama u Surdulici docent dr Dejan Antić održao je predavanje „Stradanje Srba u bugarskoj okupacionoj zoni (1915-1918) na primeru Surdulice”. Istog dana polaznici letnje škole obišli su i rodnu kuću Svetog Justina Ćelijskog i Vranjskog, Saborni hram Svete Trojice u Vranju i manastir Svetog Nikole iznad grada, gde su upriličeni kulturno-umetnički program i trpeza ljubavi.

Letnja škola istoričara zatvorena je u nedelju, 17. jula 2022. godine nakon Svete liturgije u manastiru Prepodobnog Prohora Pčinjskog.

Posle četvorodnevog rada i druženja, a nakon sadržajnih predavanja i poseta značajnim kulturno-istorijskim i duhovnim tačkama na južnim srpskim prostorima, polaznici Letnje škole i studenti istorije doneli su sledeće zaključke:

ZAKLJUČCI SA LETNJE ŠKOLE 2022. GODINE

1. Ovogodišnja Letnja škola u potpunosti je zadovoljila očekivanja svih njenih učesnika i opšti je stav da organizacija jedne ovakve manifestacije treba da dobije redovan karakter.
2. Apelujemo na državne institucije Republike Srbije i Republike Srpske da pruže finansijsku i logističku podršku organizaciji ovog projekta u budućnosti.
3. Planirana poseta Kosovu i Metohiji nije ostvarena jer studenti iz Republike Srpske nemaju mogućnost ulaska na teritoriju južne srpske pokrajine. Stoga predlažemo državnim organima Republike Srbije da svim Srbima iz regiona omogući sticanje državljanstva Republike Srbije po ubrzanoj proceduri, kako bi mogli nesmetano da se kreću po celoj teritoriji Republike Srbije.
4. Tokom Letnje škole studenti su bili u prilici da posete južnu Staru Srbiju, današnju Republiku Severnu Makedoniju. Tom prilikom uverili su se u izuzetno težak položaj srpskog naroda i srpskog kulturnog nasleđa u toj zemlji. Zato predlažemo nadležnim institucijama Republike Srbije i čitavoj srpskoj javnosti da posvete veću pažnju položaju srpskog naroda u Severnoj Makedoniji.
5. U okviru diskusije, tokom serije predavanja na Letnjoj školi, uočen je problem marginalizacije identitetskih nauka (Istorija i Srpski jezik i književnost) u osnovnom, srednjem i visokom obrazovanju Republike Srbije i Republike Srpske. Predlažemo državnim ogranima i svim relevantnim faktorima obe srpske republike da zaustave proces smanjenja i ukidanja fonda časova Istorije u osnovnim i srednjim školama. Takođe predlažemo da se na svim pedagoškim/učiteljskim fakultetima u obe srpske republike Istorija uvede kao obavezan predmet.
6. Obavezujemo se da ćemo u narednom periodu raditi na stvaranju krovne organizacije studenata Istorije sa svih srpskih univerziteta, kako bi olakšali komunikaciju i kvalitetnije delovanje na nacionalnom i duhovnom prosvećivanju srpske akademske omladine.