Između brda i dolina prošaranih rekama i potocima, šumama i livadama, proteže se šarplaninska varošica Gotovuša sa 1300 stanovnika srpske nacionalnosti. U sastavu je opštine Štrpce, na jugu srpske Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija, na severoistočnim padinama Šar-planine, sa obe strane gornjeg toka reke Lepenac i Gotovuške reke. Naselje je dobilo ime po gotovim, razrađenim poljima na koja su došli preci sadašnjih stanovnika Gotovuše.

Gotovuša u antici i srednjem veku

Prema dosadašnjim arheološkim ispitivanjima i otkrićima, teritorija današnje Gotovuše je bila naseljena više hiljada godina unazad. Tu su, pre svega, ostaci utvrđenja Gradište (Zidovnica), gde postoje tragovi vodovoda i kanalizacije, kao i nedavno otkriveni mozaik koji je pripadao crkvi iz 6. veka nove ere.

U pisanim dokumentima, Gotovuša se prvi put pominje 1331. godine u jednoj od povelja srpskog cara Dušana Silnog, tada kralja. Kao i cela srednjevekovna Srbija, i Gotovuša najveći procvat doživljava upravo za vreme cara Dušana, kada je kroz naselje prolazio karavanski put, koji je povezivao carske gradove Prizren i Skoplje. Tim putem je prolazio veliki broj trgovaca koji su trgovali sa Gotovušanima. Trgovci su prodavali usoljenu morsku ribu i maslinovo ulje, a kupovali vino i vinovu lozu, koja je bila veoma zastupljena u našem kraju. Srpski srednjevekovni vladari imali su svoje posede u Gotovuši, o čemu najbolje svedoče narodne pesme i sačuvana imena predela kao što su Careve livade i Careva glava.

U Gotovuši stoje i dve crkve, iz 14., odnosno, 16. veka: crkva Presvete Bogorodice i crkva Svetog Spasa, na čijim su zidovima i najlepše i najočuvanije freske Sirinićke župe. Crkve su od izuzetnog značaja i pod zaštitom su Republičkog zavoda za kulturu Republike Srbije, kao vredno kulturno-istorijsko nasleđe. Po narodnom predanju, u Gotovuši su neko vreme bile čuvane mošti srpskog cara Uroša Nejakog, koje su kasnije prenesene u manastir Jazak na Fruškoj gori.

Pod Turcima

Gotovuša nije potpala pod tursku vlast odmah posle Kosovske bitke. To se desilo tek 66 godina kasnije, kada je izvršen i popis stanovništva. U opširnom katastarskom popisu 1455. godine, Gotovuša se beleži kao oblast Vuka Brankovića. Prema tom popisu, Gotovuša je imala 79 domaćinstava koja si bila zadužena da na ime poreza izmire 6,014 akči i plaća ušur na prihod od vinograda u iznosu od 30 čabara vina.

Život Srba pod turskom vlašću bio je veoma težak, pa se veliki broj ljudi odselio prema centralnoj Srbiji i Austriji, u seobi pod vođstvom srpskog patrijarha Arsenija Trećeg Čarnojevića, ali su Gotovušani, i pored toga, uspeli da u viševekovnom ropstvu sačuvaju od zaborava srpsku veru i narodne običaje, i opstanu na vekovnim ognjištima.

Srpska vojska je oslobodila Gotovušu iz turskog ropstva 13. oktobra, 1912. godine. Pobedu srpske vojske i oslobođenje su oglasila crkvena zvona na gotovuškim crkvama, pozivajući narod na okupljanje i propovedi. Srpskoj vojsci su priređeni svečani doček i slavlje koje je trajalo nekoliko dana. Petovekovni turski jaram je zbačen i najveći san je bio ostvaren: Kosovo se ponovo našlo u sastavu Srbije!

Razvoj obrazovanja

Iako je u Gotovuši postojalo nekoliko crkvica, sveštenici nisu, kao u ostalim delovima Srbije, vodili računa o opismenjavanju naroda, već samo o propovedanju pravoslavne vere, pa se javljaju ideje o osnivanju škole. Prva škola u Gotovuši počela je sa radom 1897. godine, za šta je najzaslužniji njen prvi učitelj Rajko Urošević, po kome i škola danas nosi naziv.

Uz obrazovni rad sa decom, učitelj Rajko se bavio i opštim prosvećivanjem ljudi u Gotovuši, učio je narod gajenju i kalemljenju voća, uzgoju pčela, bio je savetnik u seoskim i pravnim poslovima,

razvijao dobre odnose među ljudima, pomagao u lečenju meštana narodnim lekovima. Bio je inicijator izgradnje prvog modernog vodovoda u Gotovuši, koji je sagrađen 1912. godine. Učitelj Rajko je redovno slao izveštaje iz Gotovuše tadašnjem konzulu Kraljevine Srbije u Prištini Branislavu Nušiću.

Razvoj privrede

Prva zadruga u Gotovuši osnovana je 1931. godine, zahvaljujući zalaganju učitelja Milana Jevtića. Pre osnivanja zadruge, u Gotovuši su postojale tri bakalske radnje. Predsednik ove kreditno-prodajne zadruge bio je Stojko Dobrosavljević, a blagajnik Stevan Maksimović. U zadrugu je stupio veliki broj domaćinstava iz Gotovuše, ali i okolnih sela.

Turizam

Na uzvišenju Čuka nalazi se simbol i zaštitni znak Gotovuše – krst visok 6 metara. Po narodnom verovanju, u davna vremena u selu su se rađala zdrava deca koja su se kasnije razboljevala. Meštani su zbog toga tražili savet od lokalnog sveštenika i on im je savetovao da upregnu dva vola blizanca koji će vući plug, da na mestu gde budu zaorali tu i završe krug, da izoru brazdu oko celog sela i da u centru kruga naprave krst. Meštani su tako uradili i napravili krst od kamena koji su dovlačili iz reke. Tako je krst sačuvao Gotovušu i njenu decu.

Krst danas predstavlja simbol i zaštitni znak Gotovuše koji posećuje veliki broj ljudi iz svih krajeva Srbije i sveta. Začetnik i najzaslužniji čovek za razvoj turizma na Šar-planini bio je Stojko Dobrosavljević iz Gotovuše i po njemu prvi turistički objekat na Šar-planini  nosi ime “Stojkova kuća“.

Priroda

Okolina Gotovuše obiluje izuzetnim prirodnim lepotama. Odmah iznad mesta su obronci i vrhovi Šar-planine. Na jugoistočnoj strani su: vrh Ljuboten, visok 2498 metara, Crni vrh, Gavranik, GLave, Kokošinje, Željkina voda, kao i izletište “Bela voda“.

Urbana struktura

Gotovuša je sastavljena od nekoliko mahala (naselja): Novo naselje, Đurđevi, Stojčevi, Petkičini, Zangini, Kostićevi, Repinovo i Kevkine.

Kultura

Gotovuša nimalo ne zaostaje za većim sredinama u pogledu kulture. Odmah posle Drugog svetskog rata sagrađen je Dom kulture u kojem se organizuju razne kulturno-umetničke manifestacije. Čuvari narodne tradicije u Gotovuši su KUD “Mladost“, sa pevačkom grupom, koji pronose slavu Gotovuše i Srbije širom sveta sa nizom nagrada osvojenim na raznim takmičenjima.

U Gotovuši se održava i niz folklornih manifestacija i narodnih običaja koji se čuvaju od zaborava: maskenbal “Vučari“, koji se održava na praznik Bele poklade, zatim Procka, Mavanje kumbara, Lazarice i Veligdan.

Sport

Najzastupljeniji sportovi u Gotovuši su fudbal, košarka, rukomet i odbojka. Najpoznatija ekipa je FK Gotovuša – jedna od najboljih ekipa malog fudbala na prostoru Kosova i Metohije, sa velikim brojem osvojenih turnira i trofeja. Najpoznatije sportske manifestacije koje se organizuju u Gotovuši su: Turnir generacija “Cvetnica“, Noćna liga u malom fudbalu, košarkaški, odbojkaški i šahovski turniri.

Danas…

Gotovuša je danas moderna šarplaninska varošica koja predstavlja simbol opstanka Srba na svojim vekovnim ognjištima na Kosovu i Metohiji.