Ako bi se uradila analiza, koja je to istorijska ličnost najviše uticala na Vlasotinčane u poslednjih četvrt veka, to je definitivno Hristifor Crnilović (1886-1963). Njemu u čast je formirana fondacija i kulturno-umetničko društvo. Bio je inspiracija za likovne, filmske i književne stvaraoce. O Crniloviću je napisano nekoliko naučnih radova i desetine novinskih članaka.

Sve što je u vezi sa prefiksom etno može se povezati sa Hristiforom Crnilovićem. Proučavanje etno-kulture je svetski trend već nekoliko decenija i to kako u muzici, tako u modi i u mnogim drugim vidovima ljudskog delovanja. Iako je Crnilovićeva etnološka zbirka smeštena u Manakovoj kući u Beogradu, Vlasotince bi imalo šta da ponudi, jer je Hristifor rođen, živeo i preminuo u varoši na Vlasini.

Hristifor potiče iz imućne građanske porodice u Vlasotinca. Otac Prokopije Đokić Crnilović bio je ugledni vlasotinački trgovac, koju je u braku sa Vaskom imao dve kćeri i četiri sina: Leposavu, Zoru, Hristifora, Aleksandara, Uroša i Blagoja. Po porodičnom predanju njihova familija je poreklom sa Kosova, tačnije iz carskog grada Prizrena.

Osnovnu školu završio je u rodnom Vlasotincu, a gimnaziju u Leskovcu i Pirotu. Potom je u Beogradu pohađao slikarsku školu Riste i Bete Vukanović, a dalje usavršavanje nastavlja na Likovnoj akademiji u Minhenu.

Ratovi omeli njegov umetnički razvoj

Crnilović pripada drugoj generaciji srpskih slikara, koji su se školovali krajem 19. i početkom 20. veka i uglavnom su bili impresionisti. Balkanski ratovi i Prvi svestki rat su omeli njihov umetnički razvoj, pa je tako i Hristifor sedam godina proveo u konjici srpske vojske.

Preživeo je između ostalog borbe za Kumanovo, Cer, Kolubaru i Albansku golgotu, što je trajno narušilo njegovo zdravlje. U ratnom vihoru nestala je većina njegovih ranih radova, tako da danas imamo tek tridesetak slika uglavnom nastalih 20-ih godina.

Između dva svetska rata, Crnilović je radio kao profesor i bavio se slikarstvom, a omiljeni motivi su mu bili aktovi i pejzaži. Bio je na usavršavanju u Parizu, gde je dobio pohvale likovnih kritičara. Međutim, u svojoj zemlji nije bio priznat, jer se bavio tradicionalnim slikarstvom.

Pripadao je Umetničkom društvu „Lada“, ali je ušao u sukob sa nekim članovima kada su mu odbili jedan ženski akt za kolektivnu izložbu, jer je navodno bio previše vulgaran. Sve je to uticalo da se Crnilović udalji od slikarstva i više posveti etnografskom radu.

Najveći je deo predmeta iz njegove zbirke prikupljen dok je radio kao nastavnik u Skoplju. Početkom svakog školskog raspusta kupovao je konja i obilazio sela u Makedoniji i na Kosovu, gde je od skromne plate otkupljivao narodnu nošnju, predmete i drugo.

Posle Drugog svetskog rata Crnilović je živeo skromno u Vlasotincu zaboravljen od svih. Prvu samostalnu izložbu posthumno mu organizuju bivši učenici, čuveni slikari Peđa Milosavljević i Aca Tomašević.

Etnografski muzej u Beogradu je za Crnilovićevu etnografsku zbirku adaptirao Manakovu kuću, gde je smeštena stalna izložba pod nazivom „Narodne nošnje i nakit centralnobalkanskog područja iz XIX i prvih decenija XX veka“. To je najveća kolekcija tog tipa na Balkanu sa 2600 predmeta, 23 000 stranica rukopisne građe i preko 700 istorijsko-etnografskih knjiga, koja još nije dovoljno istražena.

Manakovu kuću ne posećuju samo znatiželjni iz Srbije i susednih zemalja, nego i istraživači tradicionalne kulture iz celog sveta.

Tri brata Crnilovića bili su akademski obrazovani i rezervni oficiri srpske vojske koji su učestvovali u balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu.

Aleksandar Crnilović je poginuo kao vojnik Đačke čete 1915. godine na Kosovu, u okolini Gnjilana. Hristifor je preživeo borbe za Kumanovo, Cer, Kolubaru i Albansku golgotu, što je trajno narušilo njegovo zdravlje.

Uroš je posebno pokazao hrabrost u Prvom svetskom ratu, gde se istakao na Solunskom frontu, a zvanično je prvi srpski vojnik koji ušao u oslobođeno Vlasotince 1918. godine. Na početku Drugog svetskog rata, kada su aprila 1941. Nemci napali Kragujevac, rezervni potpukovnik Uroš Crnilović je poginuo prilikom odbrane grada.

U znak sećanja na Uroševu junačku smrt Kragujevčani nazvaše jednu ulicu njegovim imenom.

Profesor doktor Srđan Marković, istoričar umetnosti u penziji, najbolji je poznavalac života i dela Hristifora Crnilovića.

U Vlasotincu je profesor istorije Velimir Stamenković uradio dosta na popularizaciji Crnilovića, najpre kao osnivač Fondacije darovitih „Hristifor Crnilović“, ali i kao autor brošure o čuvenom slikaru i etnografu.

Nažalost, Fondacija je ugašena, a Kulturno- umetničko društvo je uobičajeno delovalo do korone. Radove o Crniloviću i njegovoj porodici pisali su Miodrag Nagorni, Brana Milošević Stamenkova, Srba Takić, Dragan Vidosavljević, Stanislav Stanković…

Po jednu pripovetku o Crniloviću napisali su Saša Hadži Tančić i Saša Stanković. Nebojša Ilić Ilke uradio je dokumentarno-igrani film „Pustood“, koji je dobio brojna priznanja. Likovni umetnik i profesor Nebojša Mitrović Puša bio je inspirisan Crnilovićem, a Aleksandar Spasić uradio je 24 slike „Etno motivi Hristifora Crnilovića“ i sa tom izložbom gostovao je u više gradova.

Kao što se vidi dosta je urađeno i Vlasotincu na popularizaciji Hristifora Crnilovića u okviru delovanja Kulturnog centra i Narodne biblioteke „Desanka Maksimović“, а to nije dovoljno ako govorimo o turizmu.

U Vlasotincu ne postoji stalna postavka posvećena životu i delu čuvenog slikara i etnografa.

Postoji kuća u kojoj je proveo poslednje godine života. To je u stvari dom Hriste Stamenkovića za koga je bila udata Leposava Crnilović, rođena sestra Hristifora.

Od Drugog svetskog rata, pa sve do svoje smrti Crnilović je tu živeo. Današnji vlasnik kuće je Nenad Stošić, unuk Crnilovićeve rođene sestre.

Ovaj objekat je poznat svima, koji su gledali film i seriju „Bilo jednom u Srbiji“, jer tu je smeštena Zorkina kuća u kojoj živela porodica glavne junakinje. Trebalo bi da se postaviti spomen-ploča na kojoj bi pisalo da je u tom domu živeo Hristifor Crnilović.

Pedesetak metara od pomenute kuće planirano je da se podigne spomenik Hristiforu Crniloviću. Srba Takić, direktor biblioteke, pokrenuo je inicijativu i naredne godine bi trebalo da to bude konačno realizovano. Pripremljena je projektna dokumentacija i lokalna samouprava je podržala predlog.

Međutim, Crnilović treba da dobije stalnu postavku u saradnji sa naslednicima, Kulturnim centrom, Zavičajnim muzejom i Manakovom kućom.

Možda bi mogla biti opremljena jedna prostorija u nekadašnjem domu Popovića (danas Centar za socijalni rad). Ovaj objekat je preko puta kuće u kojoj je živeo Hristifor, u vlasništvu je lokalne samouprave, a pošto je ogroman, jedna prostorija bi mogla da se izdvoji za ovu namenu.

Kao što se moglo videti priča o Hristiforu, nije samo o njemu, nego i o celoj porodici. Dva njegova brata su poginula u svetskim ratovima, čak je Uroš zbog junaštva dobio ulicu u Kragujevcu. Sestra Zora je među prvim Vlasotinčankama sa fakultetom, bila je profesor srpskog jezika…

Hristiforova etnografska kolekcija deo je zaoštavštine ne samo Srba nego i Bugara i Makedonaca, a generalno tu se mogu videti uticaji svih naroda Balkana. U saradnji sa Etnografskim muzejom u Beogradu i Narodnim muzejom u Leskovcu, potrebno je organizovati naučne skupove za proučavanje etnološke zbirke Hristifora Crnilovića, koja još nije dovoljno proučena.

Tako nešto uradio je već Gornji Milanovac sa zaostavštinom braće Nastasijević, a od nedavno i Srbobran sa porodicom Dunđerski.

Uzgred budi rečeno opština Srbobran je duplo manja od opštine Vlasotince.

Ovaj sadržaj je deo projekta koji je sufinansirala opština Vlasotince. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.