Temeljni ugovor između Vlade Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve (SPC) potpisan je jutros u Podgorici. Ugovor kojim se uređuju odnosi između SPC i države Crne Gore potpisali su premijer Crne Gore Dritan Abazović i patrijarh SPC Porfirije.

Potpisivanju su prisustvovali i ministar pravde Crne Gore Marko Kovač i mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije.

Patrijarh SPC Porfirije stigao je jutros u glavni grad Crne Gore bez najave, a potpisivanje ugovora nije bilo najavljeno ni na zvaničnom sajtu vlade.

Deo crnogorske javnosti se oštro protivio potpisivanju Temeljnog ugovora, jer smatra da je on protivan interesima Crne Gore. Oni smatraju da se ugovorom u postojećem obliku ugrožavaju državni interesi Crne Gore.

Vlada Crne Gore je na sednici 18. jula verifikovala Temeljni ugovor koji je usvojila 8. jula, iako su iz Socijaldemokratske partije (SDP) i Demokratske partije socijalista (DPS) najavili povlačenje svoje podrške vladi ukoliko se to desi.

Šta piše u poslednjoj verziji Temeljnog ugovora?

Radna verzija Temeljnog ugovora između Vlade Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve (SPC) pretrpela je nekoliko izmena u odnosu na verziju iz januara ove godine, prenose Vijesti. Prethodno je iz kabineta premijera Abazovića saopšteno da su radne grupe usaglasile u načelu radnu verziju ugovora.

U poslednjoj verziji ugovora, u preambuli, piše da SPC zastupa Sveti sinod, dok je u januarskoj verziji pisalo samo SPC, navode Vijesti. Takođe, u poslednjoj verziji preambule se ugovor poziva i na crkveno ustrojstvo od osnivanja Žičke arhiepiskopije, Pećke patrijaršije, odnosno Srpske pravoslavne crkve. Takođe, piše da je Hrišćanska Crkva na prostoru Crne Gore prisutna od apostolskih vremena i njenog kontinuiteta – misije kroz istorijsko pravoslavno i crkveno ustrojstvo od osnivanja Zetske, Budimljanske i Humske episkopije Žičke arhiepiskopije (1219 – 1220 g.). U prethodnoj verziji je nakon Humske episkopije pisalo da su bile u sastavu Žičke arhiepiskopije, Pećke patrijaršije, odnosno Srpske pravoslavne crkve.

U poslednjoj verziji je izmenjena i preambula u delu koji se odnosi na ulogu SPC u razvoju Crne Gore jer više ne piše da se posebno uvažava uloga Mitropolije crnogorsko-primorske u vreme crnogorskih mitropolita-gospodara, već da se samo uvažava. Izbrisan je i deo u kom se konstatuje uloga MCP u državnosti Crne Gore. Takođe, ranije je pisalo da se uvažava doprinos MPC u društvenom, kulturnom i obrazovnom razvoju Crne Gore, a sada umesto MCP piše SPC.

U poslednjoj verziji nema dela gde se konstatuje da većinsko stanovništvo u Crnoj Gori pripada pravoslavnoj veroispovesti.

Član 7 ugovora sada predviđa da se država obavezuje da, u skladu sa sopstvenim pravnim poretkom, izvrši uknjižbu svih neupisanih nepokretnosti u vlasništvo četiri episkopije u Crnoj Gori i njihovih crkveno-pravnih lica kojima pripadaju.

Članom 10 ugovora sada se predviđa da su strane ugovornice saglasne da će zaposlenima kod poslodavca omogućiti, „u skladu sa aktima poslodavca, korišćenje odmora u toku radnog vremena na verske praznike: Savindan, praznici Sveti Vasilije Ostroški i Sveti Petar Cetinjski, radi učestvovanja u verskom obredu“.

Izmenjen je i član 11 u kom sada piše da se u slučajevima premeštanja, iznošenja iz države ili otuđenja dobara koji predstavljaju kulturnu baštinu Države, a na kojima pravo svojine ima Crkva, primenjuju odredbe zakona kojim se uređuje zaštita kulturnih dobara. Ranije je pisalo da se imovina koja predstavlja kulturnu baštinu Crne Gore ne može otuđiti, niti izneti iz države bez saglasnosti Vlade Crne Gore, u skladu sa zakonodavstvom Crne Gore.

U članu 12 koji se bavi pitanjem restitucije, sada se navodi da su strane ugovornice saglasne da je to pitanje potrebno regulisati u razumnom roku.

Izmenjen je i član 13 u kom piše da nadležne vlasti u Crnoj Gori neće razmatrati zahteve za izgradnju verskih objekata Crkve koji nemaju pismeno odobrenje nadležnog eparhijskog arhijereja, ali je sada izostavljen deo da se to radi u skladu sa zakonom i autonomnim propisima Crkve.

Izmenjen je i član 14 kojim je predviđeno da Crkva ima pristup i sredstvima javnog informisanja (novine, radio, televizija, internet), jer izbrisan je deo u kom se navodi da su sredstva javnog informisanja dužna da verodostojno, objektivno i bez diskriminacije obaveštavaju javnost o stavovima i delatnostima Crkve.

Izmenu je pretrpeo član 16. Sada piše da se pravoslavna verska nastava u javnim školama može regulisati, u skladu sa pravnim poretkom Države, dok je ranije pisalo da će biti regulisana posebnim ugovorom između strana ugovornica.

Burno je na sadržaj ugovora reagovala Socijaldemokratska partija koja je zapretila obaranjem Vlade. Negodovanje dolazi iz Demokrateske partije socijalista, koja novu verziju ocenjuje kao ishitrenu i brzopletu odluka Vlade.

Ovom ugovoru prethodilo je potpisivanje izmena Zakona o slobodi veroispovesti od strane predsednika Crne Gore Mila Đukanovića i to 25.januara 2021.godine, dok je premijer još bio Zdravko Krivokapić. Đukanović je taj zakon dva puta vraćao, ali je na kraju potpisao.

Zbog izmena Zakona u Crnoj Gori trajale su višemesečne masovne demonstracije koje je predvodio pokojni mitropolit Amfilohije. Zakon o slobodi veroispovesti u kojem najspornije bilo podržavljenje crkvene imovine za koju ne postoji dokaz o vlasništvu pre 1918. Godine izazvao je buru u Crnoj Gori krajem 2019. i tokom 2020. Godine.

Crna Gora je, naime, 2015. godine poslala Venecijanskoj komisiji Saveta Evrope Predlog zakona o slobodi veroispovesti i statusu verskih zajednica, ali je nacrt ubrzo povučen usled brojnih kritika.

Novi nacrt poslat je ponovo u maju 2019.

Stručnjaci komisije pohvalili su niz rešenja koja su predviđena zakonom, ali preporučili i da se pre usvajanja konsultuju i verske zajednice u pokušaju da se dođe do dogovora.

Zakon, koji je do sada bio na snazi, predviđao je širi uvid države u finansije religijskih zajednica, ali najspornije su bile tačke kojima je bilo predviđeno, kako su ocenili oni koji su ga osporavali, podržavljenje crkvene imovine za koju ne postoji dokaz o vlasništvu pre 1918. godine, kada je Crna Gora postala sastavni deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Stručnjaci Venecijanske komisije naveli su da država ima pravo da nametne stroge uslove za korišćenje imovine kako bi se zaštitilo kulturno nasleđe, ali i da mora da predvidi dodatne mere zaštite u predviđenim upravnim i sudskim postupcima za dokazivanje prava na imovinu verskih zajednica.

Zakonom je trebalo definisati i da verske zajednice moraju biti obaveštene o pokretanju sporova o imovini, da im se mora omogućiti učešće u postupcima, kao i da se vlasništvo nad imovinom može promeniti tek nakon konačne odluke nadležnih organa.

Srpska pravoslavna crkva oštro se protivila zakonu, posebno zbog toga što je predviđao da u upravnom postupku verske zajednice dokazuju vlasništvo nad imovinom, kao i da moraju da se registruju.

Tokom mnogobrojnih govora i protesta, mitropolit Amfilohije je tadašnjoj vlasti u Crnoj Gori poručio da se SPC neće registrovati, kao i da bi vlast, zapravo, trebalo da bude ta koja će se registrovati, jer Crkva postoji vekovima.

Uprkos protivljenjima Mitropolije crnogorsko-primorske, cele SPC i tadašnje opozicije, Skupština Crne Gore je 26. decembra 2019. godine usvojila Zakon o slobodi veroispovesti.

Bio je to okidač za burne proteste.