Surdulica je tokom bugarske okupacije u Prvom svetskom ratu postala srpska klanica u kojoj je tokom 1915, 1916, 1917 i 1918. godine gotovo svakodnevno dovođeno od 200 do 400 Srba, od kojih je veliki broj ubijen u Surdulici, a ostatak interniran u Bugarsku. Pobijeno stanovništvo nije bilo samo iz Surdulice, već iz svih delova Kraljevine Srbije, iz pirotskog okruga, niškog okruga, sa Kosova, iz Vardarske Srbije, kao i iz Leskovca i okoline.

Ubijeni su prvenstveno oni, koji su predstavljali problem, odnosno prepreku bugarizaciji – sveštenici, učitelji, sudije, lekari… Ubistva su obavljana noću. Vršena su hladnim oružjem, da se ne troši bojeva municija i da se ne čuju plotuni. Zbog masovnih ubistava, javio se problem kuda se leševima, pa je odlučeno da se leševi bacaju u dubodoline.. Tako su tokom Prvog svetskog rata, zvanično otkrivene najveće masovne grobnice: Duboka dolina, Kalifer, Zankova livada, Vlaški dol, Radičeva njiva, Dubrava, Jelašnica, Korbevačka reka, korito Vrle reke od Surdulice do Toplog dola.

Patrijarh srpski Porfirije je, povodom obeležavanja slave u čast Surduličkih mučenika, stigao je jutros u Surdulicu, gde su ga pored sveštenstva dočekali i brojni vernici.

Završetak Prvog svetskog rata označio je kraj vojnih sukoba i prestanak borbi, tada je otpočela nova faza, u vezi sa surduličkim žrtvama-otkopavanje zemnih ostataka i njihovo sahranjivanje. Surdulica je oslobođena 6. oktobra 1918. godine od strane Dunavske divizije, a već 8. oktobara 1918. godine Rudolf Arčibald Rajs, kao vođa tima srpske vlade za utvrđivanje zločina austrougarskih, nemačkih i bugarskih okupatora, u Dubokoj dolini počeo otkopavanje ubijenih. Tim vlade Kraljevine Srbije radio je iskopavanje žrtava i na prostoru Kumanova, Vranja, Leskovca, Prokuplja, Kuršumlije, Niša, Ćuprije, Požarevca. Tokom iskopavanja leševa u Surdulici, pronađena je i lobanja u kojoj je ostao zaglavljen bajonet, koji nije mogao da se iščupa. Postoje indicije da je broj pobijenih, bio mnogo veći od 3000, a pretpostavke su da je u Surdulici tokom Prvog svetskog rata pobijeno oko 6000 ljudi.

Strah i bol tokom rata pretvorio se, nakon rata, u obavezu prema hiljadama nevino stradalih, da se njihovi zemni ostaci sakupe i dostojanstveno sahrane. Tada se javila ideja, koja je realizovana stvaranjem Odbora za podizanje Spomen-kosturnice, gde će počivati ostaci svih identifikovanih i neidentifikovanih srpskih žrtava u Surdulici.

Jedna od prvih akcija Odbora bila je sakupljanje dobrovoljnih priloga za podizanje Spomen-kosturnice. Prilikom otkopavanja leševa, u odelu ubijenog, čije telo nije identifikovano, pronađeno je 170 napoleona u zlatu. Taj novac je bio prvi prilog za podizanje „Kapele izginulim od Bugara u Surdulici-Spomen kosturnice“.

Po svedočenju preživelih i onih koji su se vratili iz internacije, severno od mesta gde je podignut kompleks škola-kapela, a desno od današnje glavne ulazne školske kapije, u dubodolini ispod škole bio je saborni logor.

Kamen temeljac postavljen je na Vidovdan, 28. juna 1922. godine i tada je otpočela i gradnja škole.