Leskovac ima bogatu istoriju i istorijsko kulturno nasleđe, a prema nekima je to bogatstvo toliko veliko da je u suficitu. A ko zna koliko bi ono bilo veliko da centar ovoga grada na Veternici nije 6. septembra 1944. godine do temleja porušen od savezničkih američkih bombardera.

O istoriji i kultri jednog mesta na prvi pogled pričaju priču njene građevine, njihov izgled, vreme u kome su podizane, stil gradnje, a ako se tome dodaju i priče o njihovim graditeljima i ljudima koji su živeli i žive u njima, onda je slika celovitija. Jugmedia se u ovom medijskom sadržaju fokusirala samo na nekoliko građevima, simboli Leskovca.

PALATA SOTIRA ILIĆA

O palati nekadašnjeg leskovačkog industrijalca i bankara Sotira K. Ilića, najlepšoj privatnoj građevini i danas u Leskovcu, pisali su istoričari i novinari, ali niko nije razjasnio kako je ova lepotica koju od očiju javnosti krije Severni blok, preživela konfiskaciju i ostala do 1998. godine u vlasništvu porodice. Sreća ili nesnalaženje pred gracioznom damom, svejedno, ona čini danas značajnu kariku u istorijskom u kulturnom nasleđu grada na Veternici.

Sotir K. Ilić (1873-1935), jedan od šestorice sinova Koste Ilića Mumdžije iz Vlasotinca i rođeni brat gradonačelnika Beograda Vlade Ilića između dva svetska rata, je ovu kuću sagradio još 1911. godine, u godini kada je izabran za narodnog poslanika, sa svojom suprugom Ganom Ilijevom. Po monumentalnosti, umerenoj raskoši i lepoti, sa velikim vrtom i ukrasnom gvozdenom ogradom, bila je pre Prvog rata jedinstvena ne samo u Leskovcu već na celom jugu Srbije.

Sotir, kao i njegova četiri od šestoro braće, nije imao decu, pa je usvojio devojčicu Aleksandru Branu Prikić, kasnije udatu Dimitrijević, od koje je 1988. godine oronulu kuću kupio privrednik Bogdan Tesla, rodom iz ličkog sela Raduč i rođak Nikole Tesle, čiji su roditelji rođeni u tom selu.

ŠOP-ĐOKIĆEVA KUĆA

Nekim čudom ova kuća preživela je razranja Leskovca, kao u Pirotu, gde postoji skoro ista. Lokalni istoričari ne znaju tačno kada je građena pa se često s njenom starošću kalkuliše od 150 do, čak 250 godina. On što se zna to je ovu kuću u samom centru grada sagradio Turčin, a da je Đorđe Stojanović Šop, čiju su potomci kasnije promenili prezime, kupio tu kuću u drugoj polovini 19. veka. Šop-Đokićevi su se bavili trgivinom I bili veoma bogati. Jedan deo zugrade sa lokalima u nastavku dvorišta srušen je, a preostalih 5 do 6 vraćeni su pre nekoliko godina sadašnjem nasledniku Miloradu Šop-Đokiću, koji nosi ime svoga dede I koji traži I samu porodičnu nacionalizovanu kuću.

Kada bi zidovi ove kuće mogli da govore, govorili bi na dva jezika – turskom I srpskom, odnosno, starim leskovačkim s primesama staroplaninskog, odakle su se Šop-Đokići doselili u grad na Veternici. Čuo bi se smeh I plač jer I na jednom I na drugom jeziku. Na srpkom zbog oduzimanje celokupne imovine I streljanja Miloradovog dede od strane partizana.

Šop-Đokićeva kuća ima prizemlje i sprat, sa višeslojnim krovom pokriven ćeramidama I sa isturenim strehama. Glavne prostorije nalaze se na spratu. U sredini se nalazi hol, a iz hola se ulazi u salon za prijem (divanhanu). Tavanica divanhane izrađena je u duborezu. Zanimljivost u spoljašnjem izgledu kuće čine kapci na prozorima. Tvrdi se da izrađena u bondručnom konstruktivnom sistemu.

GRADSKA KUĆA

Jedna je od najlepših starih kuća u Leskovcu. Postoji više od sto pedeset godina i predstavlja izrazit primer kuće balkanskog stila. Izgrađena je u drugoj polovini XIX veka i pripadala je uglednoj porodici Dimitrijević. Sastoji se od prizemlja i sprata. U kuću se ulazi iz prostranog dvorišta sa južne strane, prema kojoj je i izgled zgrade živopisniji i bogatiji. U unutrašnjosti, desno od predvorja su dve sobe – jedna je posvećena leskovačkom književniku Žaku Konfinu, a u drugoj je uređen izgled kuhinje iz XIX veka. Levo je magaza u kojoj se sada održavaju edukativne radionice za decu. Drvenim stepenicama stiže se na sprat. Iz prostranog vestibila ulazi se u četiri sobe (dve na erkerima): kandil-soba, salon, radna soba i devojačka soba. U sastavu vestibila je divanhana opremljena minderlucima i jastucima. Sobe su zagrevane iz saračana – malih prostorija koje su se nalazile između dve sobe. Tavanice i dolapi po sobama dekorisani su drvenom rezbarijom. U kući je stalna etnološka postavka koja predstavlja rekonstrukciju enterijera kuća s kraja XIX i početka XX veka u Leskovcu. Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture 1948. godine Gradska kuća stavljena je pod zaštitu države.

VILA KUKARA

Na uglu Ulice Radoja Domanovića i Vojvode Mišića, u samom centru Leskovca, svojom monumentalnošću i skladnošću dominira kuća s početka 20. veka za koju samo dobro obavešteni znaju da je nekada pripadala porodici industrijalaca – porodici Kukarevi. U prostranim holovima ove arhitektonske lepotice odvijao se buran društveni život, a na balovima je čest gost bila srpska glumica i pevačica Ita Rina.

Kuća Kukarevih je jedan od četrdesetak raskošnijih objekata koji odslikavaju nekadašnji privredni i ekonomski sjaj grada na Veternici, ali ujedno i jedan od najruiniranijih objekata o kome niko ne brine.

Sagradio ju je 1927. godine Đorđe – Đoka Đorđević, zvani Kukar, vlasnik fabrike u kojoj su se izrađivali kreveti, predmeti od gvožđa i u okviru koje je bila sapunara, ali i stovarište građevinskog materijala. Đoka je tu kuću, pričaju njegovi potomci, sagradio sa velikom ljubavi za svoje šestoro dece, tri sina i tri kćeri.

Među 38 objekata koji se nalaze na spisku niškog Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Leskovcu nema kuće Kukarevih.

PAPIROVA PALATA

Između gusto naređanih dvospratnih kuća u leskovačkoj Svetoilijskoj ulici, svojom raskošnom starom arhitekturom izdvaja se Papirova palata, kuća trgovca Dimitrija – Mite Nikolića. U njoj danas žive njegovi unuci. U ovoj kući, u salonu na spratu, okupljali su se viđeni leskovački trgovci i domaćini. Ukućani su u tu prostoriju ulazili samo za kućnu slavu Svete vrače ili kada su se održavali drugi verski skupovi. U primaćoj sobi sa stilskim nameštajem nije smelo ništa da se pomeri kako bi uvek bila spremna za goste.

Trgovac Mita, zvani Papir, 1929. godine je sagradio kuću sa više od 350 kvadrata za svoju prelepu suprugu Zorku i još lepše ćerke Veru, Leposavu, Maricu i Dušanku. Neobarokno zdanje sa elementima romantizma i srednjovekovne arhitekture, prozvana je Papirova palata zbog velikih terasa ukrašenih balusterima, mansardom i visokom bakarnom kupolom, sa koje su bleštale sijalice u obliku ruže.

Iznad prizemnog dela zgrade, spoljne stepenice vode do prostrane terase gde je još u Mitino vreme naslikana freska boga Merkura, simbola grčkih trgovaca. Odatle se ulazi u hol sa visokim plafonom. Desno su dve spavaće sobe i kuhinja. Levo je bivši salon sa klizećim pregradnim zidom, a ako se krene pravo, nailazi se na stepenište za mansardu i kupolu, nekada omiljen kutak Mitinih ćerki.

CRKVA TEOKAROVIĆA

Sakrivena od očiju prolaznika gustom šumom na malom uzvišenju podno planine Kukavica i areheloškog lokaliteta Nikola Skobaljić, tik uz žuboreću reku, Crkva Rođenja svetog Jovana Krstitelja i posle 86 godina pleni svojom lepotom. Stručanjaci kažu da je to jedna od najlepših crkava između dva rata po arhitektonskom rešenju.

Ovaj božji hram podigla je porodica idustrijalaca Teokarović iz Leskovca, odnosno, Vana Teokarović sa sinovima Vladom, Lazom i Slavkom 1936. godine, budući da se Mita Teokarović, jedan od osnivača leskovačke i srpske tekstilne industrije već bio upokojio.

SABORNA CRKVA

Saborna crkva Svete Trojice i posle 90 godina jedna je od najlepših i jedna od retko sačuvanih građevina u Leskovcu koja svojim stilom i lepotom i danas dominira centrom i jeste još uvek, pored „Odžaklije“ simbol grada na Veternici, iako su je tokom decenija zaklanjale socrelističke stambene zgrade i još u poznijem dobu nešto što liči na zid li plato „Rupe“ na Širokoj Čaršiji.

Ova pravoslavna svetinja sagrađena je između dva rata za nepunih 10 godina, od kripte, od temeleja do kupole, sa oslikavanjem, što je u današnje vreme skoro nezamislivo. Radovi su započeti u septembru 1922., osvećenje temelja izvršeno je 15. oktobra 1922. Hram je završen 1931.

Hram je projektovao Vasilij Mihailovič Andosov, arhitekta, isti onaj koji je projektovao hotel „Dubočicu“ u Leskovcu i zgradu u kojoj je danas sedište Vlade Srbije u Beogradu, a oslikao je takođe Rus – Andrej Bicenko. Obojica su kao Belogardejci bili izbeglice u Srbiji.

Istoričari tvrde da je u kripti od komunista skrivana bista kralja Aleksandra, koja je volšebno nestala i čija se fotografija danas nalazi u leskovačkom muzeju.

ODŽAKLIJA

Jedinstvena u Srbiji I na Balkanu crkva „Odžaklija“ u centru Leskovca izgrađena je pod teškim turskim ropstvom uz prevaru da se gradi dom za paroha, pa je stoga imala ognjište i odžak, ali su je osvajači dva puta skrnavli, a treću put su pokušali da je sruše sami Leskovčani, komunisti, i to šesedesetih godina prošloga veka, kada je počeo da slabi pritisak na crkvu i vernike. Odžaklija započeta 1806. godine, a završena 1812. godine, uvreme kada Turci nisu dozvoljavali podizanje prostranih verskih objekata porobljenim narodima. Iako je više od turistzičke atrakcije, u njoj danas nema ognjišta, iznad nje se ne vidi odžak jer je nemarom pao od starosti. Ono što može na molbu namernika da se vidi, to je zatvoren dimnjak koji vodi do krova, zato što kroz njega duva promaja.

SPOMENIK OSLOBODIOCIMA

Ovaj spomenik se nalazi u gradskom parku u centru Leskovca. Podignut je povodom pedesetogodišnjice oslobođenja od Turaka 23. oktobra 1927. godine u čast oslobodiocima i braniocima Leskovca u borbama od 1912-1918. godine. Na samom spomeniku se nalazi figura borca, izlivena u bronzi na visokom postolju od crvenog granita (Dragomir Simonović)-čika Dragan. Rad je vajara Dragutina Arambašića i predstavlja ratnika sa Solunskog fronta u punoj ratnoj opremi. Na spomeniku su ispisane reči “Palim za slobodu-zahvalni Leskovčani”.

BOGINJA POBEDE ILI ŠUMSKA BOGINJA

This slideshow requires JavaScript.

Spomenik u Spomenp parku „Boginja pobede“ ili po rečima čuvenog posleratnog arhitekte Bogdana Bogdanovića „Šumska boginja“ je konus koji se završava spiralama koje simbolišu krunu, dajući tako „kraljevsku“ počast svim žrtvama. Pored nje su 34 steća, srednjovekovni nadgrobni spomenici sa Balkana, a na njih 14  ispisana su imena narodnih heroja i značajnih revolucionara kao i 17 palih boraca sahranjenih u Spomen- parku.

U podnožju kenotafa nalazi se već pomalo u okolinu integrisani amfiteatar. Na stećcima se nalaze spirale, drevni simboli obnavljanja života, koje najviše podsećaju na grane paprati u razvoju, opet simbol praslovenske i predhrišćanske mitologije večnog života. O toj vanvremenskoj i nematerijalističkoj ideji govori i natpis na jednom stećku: „Mrtvi smo, ali nismo zaspali, kamen te našim očima gleda.“

Ovaj značajni spomenik, čijeg značaja za turističku ponudu Leskovčani skoro i da nisu svesni, proglašen je u jednom dokumentarcu BBC-a za arhitektonsko čudo sakralne arhitekture. Neko je, nažalost, početkom devedesetih, isekao metalne „naušnice“ sa spirala kenotafa. Međutim, čak i ovako oštećen, spomenik odaje veliku estetsku i monumentalnu vrednost, značajnu u regionalnim i svetskim okvirima, baš kao i njegov mnogo puta nagrađen, a nedovoljno shvaćen autor Bogdan Bogdanović.