Niko nije verovao Dragoljubu Jovanoviću kada je još dvadesetih godina prošlog veka upozoravao da će srpsko selo nestati ukoliko se primora na zadrugarstvo. Njegova ideja da se zemlja i njeno bogatstvo raspodeli seljacima zasmetala je i komunistima koji su mu na kraju i „presudili“, na sreću nisu i ubili.

Učesnik, tumač, svedok političkog života u Srbiji u prvoj polovini XX veka, dvostruki sorbonski doktor nauka, profesor Pravnog fakulteta u Beogradu, osnivač Seljačke narodne stranke, a zbog svojih sukoba sa režimom Kraljevine Jugoslavije, a kasnije i komunistima, u zatvoru je proveo trinaest godina.

Doktor Dragoljub Jovanović rođen je 1895. godine u selu Gnjilan nadomak Pirota. Umro je u Beogradu 1977. godine. Za sobom je ostavio u rukopisu obimno delo, sada sabrano u 16 tomova.

U centru Pirota je 28. avgusta 2007. otkrivena njegova spomen-bista, rad vajara Pavla Ristića. Na bisti je zapisano „Život za slobodu bez straha

Dvanaest knjiga Jovanovićevih Sabranih dela predstavljaju njegove „Političke uspomene“, u kojima svedoči o svom vremenu i savremenicima, a četiri „Medaljone“, zbirke portreta nekoliko stotina ličnosti sa kojima se njegov životni put ukrštao. Kroz beleške Dragoljuba Jovanovića promiču mnoge poznate i zaboravljene ličnosti, državnici, političari, naučni i kulturni radnici, profesori univerziteta, javne ličnosti iz predratnog, ratnog i poratnog vremena. Pred nama su i portreti, pored ostalih, Stjepana Radića, Svetozara Pribićevića, Milana Grola, Milana Nedića, Dimitrija Ljotića, Slobodana Penezića-Krcuna, Milovana Đilasa, Moše Pjade i mnogih drugih.

„Južnjaci su zemljoradnici, vole rad, poštuju disciplinu, nisu nasilni i sa mnogo takta se ophode sa ljudima“, govorio je o svojim sunarodnicima Jovanović.

Pre dva meseca u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, u okviru ciklusa „Društvena i politička misao u Srbiji 19. i 20. veka“ organizovan je naučni skup o dr Dragoljubu Jovanoviću, profesoru Pravnog fakulteta u Beogradu, osnivaču Seljačke narodne stranke, piscu obimnog dela koje je sada sabrano u 16 tomova, intelektualcu koji je zbog svojih političkih stavova, u oba režima Jugoslavije, u zatvoru proveo, ukupno, 13 godina.

Školovao se na Sorboni, gde je odbranio dve doktorske disertacije. Posle studija 1923. godine došao je u Beograd gde je na poziv i po preporuci Slobodana Jovanovića postao je najpre docent, a zatim i vanredni profesor Pravnog fakulteta u Beogradu.

Bio je jedan od prvih intelektualaca u Jugoslaviji svoga doba koji su od početka uočavali veliku opasnost od fašizma i nacizma. Kao veliki protivnik tih ideologija stalno je upozoravao u svojim delima i govorima na tu opasnost. Inicirao je stvaranje Narodnog fronta Jugoslavije za borbu protiv fašizma. Narodni front je stvoren 1936. godine u njegovoj kući u Profesorskoj koloniji u Beogradu.

PROČITAJTE VIŠE:

Čuvaju stada i čeznu za svojom decom

Zvanična statistika: Jug Srbije polako izumire (broj stanovnika po okruzima i gradovima)

Naučnici: Ljudi se neće vratiti u sela

Tadija, poslednji srpski mutavdžija prestao da tka

Zbog protivljenja šestojanuarskoj diktaturi kralja Aleksandra i tadašnje političke i društvene situacije u Jugoslaviji gubi posao na Univerzitetu i biva hapšen i suđen, a potom boravi u zatvoru sve do 4. maja 1934. godine. Međutim, ubrzo je interniran na godinu dana u Tutin i Sjenicu, pri čemu je uspeo da se upiše u registar Advokatske komore u Beogradu iz želje da brani političke optuženike.

Na poziv predsednika vlade Republike Španije Huana Negrina 1. februara 1938. godine, odlazi u ovu zemlju da bi podržao borbu tamošnjih snaga protiv fašističke najezde. Govorio je u Kortesu (Skupšini) gde je njegov nastup izazvao veliko oduševljenje.

Više puta je biran za narodnog poslanika u Narodnoj skupštini Kraljevine Jugoslavije. Kao poslanik je uhapšen 1. oktobra 1938. godine, najverovatnije da ne bi učestvovao na decembarskim izborima iste godine. Stvarni razlog tog hapšenja i stroge sudske osude, bila je želja Milana Stojadinovića da iz izborne trke ukloni opasnog političkog protivnika. U aprilu 1939. je osuđen na godinu i dva meseca strogog zatvora i 1.200 din. novčane kazne, što mu je oprošteno u amnestiji sledećeg septembra.

Za vreme Aprilskog rata (1941) prijavio se kao dobrovoljac u vojsku, ali nije dobio nikakav vojni raspored. Nakon nemačke okupacije zemlje odbio je da potpiše Nedićev Apel intelektualaca srpskom narodu i opredelio se za saradnju sa partizanskim pokretom, pozvavši članove svoje Narodne seljačke stranke da se priključe Narodnooslobodilačkom pokretu. Rat je proveo krijući se po Beogradu i Srbiji.

Na poziv Aleksandra Rankovića i Milentija Popovića, posle oslobođenja zemlje jedno vreme je sarađivao sa komunistima. Kooptiran je u ASNOS za poslanika u Saveznoj skupštini DFJ. Ali već početkom 1946. godine dolazi u sukob sa komunistima zbog otvorene kritike komunističke diktature i zalaganja za parlamentarnu demokratiju i višepartijski sistem. Tokom svog kratkotrajnog političkog i skupštinskog delovanja u FNRJ, od početka 1945. do sredine 1947. godine u Skupštini je istupao kao oštar opozicionar komunističkom režimu, istakavši se naročito u debatama o Ustavu FNRJ, agrarnoj reformi, zadrugama i o javnom tužilaštvu.

Zbog toga je pao pod udar komunističkog režima. Njegova stranka je delovanjem UDBA-e razbijena, a on je 31. jula 1946. godine izbačen sa fakulteta, zbog njegovog političkog delovanja. Oduzet mu je poslanički imunitet i 13. maja 1947. godine je uhapšen, da bi 8. oktobra 1947. bio osuđen zbog navodne „veleizdaje“ na devet godina teške robije. Robiju je izdržao bez dana pomilovanja. Tokom boravka u zatvoru radio je na edukuaciji robijaša i napisao na desetine hiljada stranica svojih političkih uspomena i tzv. medaljona o svojim savremenicima.

Novinaru Draganu Kalajdžiću iz Zagreba je 21. novembra 1973. godine dao intervju „Politika nije stvar pameti“, gde je izneo svoja gledišta o politici i političarima, intelektualcima i važnim događajima u prvoj polovini 20. veka, čiji je bio svedok.

Umro je u Beogradu, 23. maja 1977. godine. Posthumno je 2010. godine sudski rehabilitovan, tako da je presuda kojom je osuđen proglašena ništavnom, jer je u postupku dokazano da je bila isključivo rezultat političkog progona.